Ερείπια μεσαιωνικού φρουρίου στον Άγιο Ιωάννη (δορυφορική φωτογραφία)

Το φρούριο στην κορυφή του λόφου

Εντός του χώρου του φρουρίου

Τα ερείπια του μεσαιωνικού φρουρίου που βρίσκονται σε λόφο ανατολικά του χωριού Άγιος Ιωάννης, φημολογείται πως ανήκουν στο γνωστό από το Χρονικό του Μορέως "Μουντ Εσκουβέ":

"Νοτίως των Αθικίων και ανατολικά του Αγίου Ιωάννη, σε πετρώδη γυμνό λόφο εκτείνεται το Μούντ Εσκουβέ, το οποίο αναφέρεται εκτενώς στο Χρονικό του Μορέως. Αποτελείται από αυλή και μικρή ακρόπολη, ενώ το ιδιαίτερο γνώρισμά του είναι ότι η αυλή του περιλαμβάνει μικρούς περιφραγμένους χώρους στατικής άμυνας." (πηγή www.korinthia.net)

Ο συγγραφέας Ιωάννης Πέππας στο βιβλίο "Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής" (1990) το ονομάζει "Φρούριο Χόριζας" και παραθέτει αναλυτική αναφορά:

"Το φρούριο Χόριζας παρά τον Αγ. Ιωάννη Κορινθίας, Μουντ Εσκουβέ

α) Οδοιπορικό – θέση

Από τα Αθίκια η ασφαλτοστρωμένη οδός καθώς εκτείνεται προς το νότο, αφήνει δεξιά την κορυφή (υψ. 795μ.)  το Πίρθκι (= Πυργάκι) – όπου υπήρχε μικρός πύργος μεσαιωνικός – και διέρχεται από την θέσιν Λίσεζι (=δάσος δρυών) όπου όμως σήμερα αμυγδαλεώνες αντικατέστησαν τις δρύς, Εδώ υπάρχει κάθετη χωματόστρωτη διακλάδωση της αρτηρίας, που φθάνει μέχρι κάτω από το κάστρο της Χόριζας, ενώ η ασφαλτοστρωμένη οδός συνεχίζει και φτάνει μέχρι  το χωριό Άγιος Ιωάννης. Ανατολικά του χωριού αυτού εξέρχεται χωματόδρομος, ο οποίος αφού αφήσει στα δεξιά τον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου του Κοιμητηρίου, στη συνέχεια προχωρεί στην περιοχή Βίλλιζα, απ’ όπου ανερχόμαστε προς Βορρά μέσω μονοπατίου σε χαμηλό ύψωμα. Φθάνοντας στην κορυφογραμμή αυτού του υψώματος και στρεφόμενοι προς βορράν αντικρύζουμε άλλο ύψωμα, που έχει το σχήμα «σκούφιας». Στην κορυφή λοιπόν αυτού του υψώματος που έχει το σχήμα σκούφιας υπάρχει φρούριο, ενών η κάτω από αυτό περιοχή, που λέγεται του Φουρνιά, έχει σπήλαιο.

β) Περιγραφή του φρουρίου. Ερμηνεία του σχετικού αποσπάσματος του χρονικού του Μορέως.

Η κορυφή του υψώματος στέφεται από μικρό τείχος μήκους περίπου 200μ. Αυτό το τείχος διασώζεται σε ύψος 1-2μ. Στο υψηλότερο σημείο της περιφραγμένης αυλής σώζεται άλλο τείχος σε ύψος 1μ, που περικλείει μικρό χώρο (ακρόπολη), του οποίου η είσοδος είναι στο βορρά, απ’ όπου είναι και η είσοδος του εξωτερικού (της αυλής) τείχους.

Το πάχος του εξωτερικού τείχους, στο μεγαλύτερο μέρος του είναι 2,40μ. και είναι δομημένο κατά τα δύο πρόσωπα από ευμεγέθεις λίθους π.χ. 0,25Χ0,25Χ0,20 κ.μ. χονδροπελεκημένους κατά τους αρμούς εδράσεως, το δε ενδιάμεσο των όψεων είναι πληρωμένο με συνήθων διαστάσεων λίθους, τοποθετημένων με τα χέρια. Την ίδια τειχοτεχνοτροπία έχει και το τείχος της ακροπόλεως. Και στα δύο τείχη αναγνωρίζεται η επιμελημένη δόμηση, που εφαρμόστηκε και στα Αργολικά φρούρια Παλαιοκάστρου Καπαρελλίου και Τζιρίστρας (Ντομάκου), ώστε αναμφίβολα αναγνωρίζεται ότι το λεγόμενο φρούριο της Χόριζας είναι έργο των Δελαρός. Από το φρούριο αυτό είναι ορατός ο Ακροκόρινθος και ελέγχεται η οδός μέσω της κοιλάδας Φουρνιά προς το Αγγελόκαστρο. Τούτο σημαίνει ότι όταν οι Φράγκοι απέκλεισαν με το φρούριο της Αλαταργιάς την επικοινωνία Ακροκορίνθου-Αγγελοκάστρου, η επικοινωνία αλλά και ο εφοδιασμός του Σγουρού, στην Ακροκόρινθο, από την Πιάδα ήταν δυνατός μόνο μέσω της κοιλάδας Φουρνιάς. Για να αποκλείσουν λοιπόν εντελώς οι Φράγκοι τον Σγουρό και από τη μόνη δίοδο που του απέμεινε, την κοιλάδα Φουρνιάς, ήλθαν και κατασκεύασαν και το φρούριο της Χόριζας, με αποτέλεσμα οι πολιορκημένοι του Ακροκορίνθου να βρεθούν σε μεγάλη σταναχώρια και δυσκολία.

Το βουνό, κατά το χρονικό, είναι «τραχώνι» δηλ. είναι πετρώδες και έχει σπήλαιον. Πραγματικά εδώ το βουνό είναι εντελώς πετρώδες και στερείται κάθε είδους δασικής βλαστήσεως, ενώ κάτω από το φρούριο, στην περιοχή Φουρνιά, υπάρχει σπήλαιο. Ας δούμε τι ακριβώς γράφει το χρονικό του Μορέως για το κάστρο αυτό (στ. 2801-2813):

«Λοιπόν διατί ένι τό βουνό τού κάστρου τής Κορίνθου
Πλατύ καί μέγα, φοβερόν, κι απάνω ένι τό κάστρον
ευρίσκεται πρός μεσημβρίαν τού εκείνου τού κάστρου
ο κάτι ένα βουνόπουλον, τραχώνι γάρ μέ σπήλαιον
Κι ορίζει ενταύθα ο πρίγκιπας κι επάνω έχτισε κάστρον
Μούν Εσκουβέ τό ωνόμασαν, ούτω τό κράζουν πάλε
κι από τήν άλλην γάρ μερέαν, τό λέγουσι πρός άρκτον
ο Μέγας Κύρης έποικε κάστρο εδικόν του εκείσε
εβάλασι σωτάρχισιν, σκουταροτζαγρατόρους

και τόσο τους εστένεψαν τους Κορίνθιους ενταύθα

ότι ποσώς ουκ είχαν απαίδειαν ξύλο κανέν να εμπάσουν

ουδέ σωτάρχισιν καμμία να τους εμπή ποθόθεν...»

Στην αυλή αυτού του φρουρίου υπάρχουν μικροί χώροι διαστάσεων π.χ. 3,80Χ3,50μ που περιβάλλονται από τείχος πάχους 1μ. και που εφάπτονται στην εσωτερική όψη του εξωτερικού τείχους (υπάρχουν περισσότεροι από τους σχεδιασμένους στο σχέδιο κατόψεως του φρουρίου). Αυτοί οι χώροι πρέπει να ήταν «ταμπούρια» των σκουταρωτζαγρατόρων, δηλ. των ασπιδοφόρων με μηχανικό τόξο. Τα εκτός του φρουρίου ερείπια διαστάσεων 5,40Χ12,70μ μπορεί να είναι αποθήκη που αντιστοιχεί στη φράση του χρονικού ότι ο Μέγας Κύρης (Όθων Δελαρός) «εβάλασι σωτάρχισιν» (τρόφημα).

γ) Οπτική σύνδεση

Από το φρούριο του Μουντ Εσκουβέ είναι ορατός μόνον ο Ακροκόρινθος

δ) Ιστορία

Από το χρονικό του Μορέως είναι γνωστόν ότι το φρούριον ανεγέρθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τον Όθωνα Δελαρός κατά την πολιορκία του Ακροκορίνθου (1210-1212).

ε) Συμπεράσματα – παρατηρήσεις. Τοπωνύμια

Η μαρτυρία του Χρονικού του Μορέως ότι το Μούντ Εσκουβέ άνηκε στον Όθωνα Δελαρός επαληθεύει τη μαρτυρία του Πριβιλέτζιου του Γκυ ντ’ Ενγκιέν ότι και το Παλαιόκαστρο Καπαρελλίου καθώς και το φρούριο Τζιρίστρας (Ντομάκου) ανήκαν στην ίδια δυναστεία, μια και όλα έχουν την αυτή σφραγίδα της φρουριακής τέχνης, της τειχοτεχνοτροπίας των Δελαρός. Μια ακόμη ένδειξις ότι το παρόν φρούριον ανήκε εις τον Όθωνα τότε μέγα κύρην Αθηνών είναι η κτιριοδομική παρατήρησις ότι η δόμησις του παρόντος είναι ομοία με την δόμισιν του εξ ξηρολιθοδομής τμήματος του φρ. Φιλιάτι Κοροπίου Αττικής και ότι το πάχος του τείχους εισόδου της ακροπόλεως του φρ. Φιλιάτι είναι το ίδιον, δηλ. 2,60μ.

στ) Τοπωνύμια της περιοχής Αγ. Ιωάννη

Στην περιοχή αυτή είναι γνωστά τα τοπωνύμια: Λέγκι (παρά τον προφ. Ηλία), Λούτσι, Αυλώνα (κοιλάδα), Λίσεζι (όπου οι αμυγδαλεώνες), Φουρνιά (κάτω από τη Χόριζα), Χόριζα (αρβ: μικρή πολιτεία), Βίλλιζα (ανατολικά του Αγ. Γεωργίου κοιμητηρίου).

Από την τελευταία δε τοπωνυμία προκύπτει ότι Αλβανοί εγκαταστάθηκαν στον Αγ. Ιωάννη είτε από τον Νέριο Ατζεόλι πρό του 1373 είτε από τον Θεόδωρο Α΄Παλαιολόγο (μετά το 1388) ως στρατιωτική δύναμη για την επάνδρωση του φρουρίου. Το κατάστιχον Β (ολίγον μετά το 1500) αναγράφει τον οικισμό."

Ιωάννη Πέππα , "Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής" (1990), σ.226-229

Ωστόσο, το αναφερόμενο στο χρονικό του Μορέως "Μουντ Εσκουβέ" σύμφωνα με άλλες ιστορικές πηγές είναι πιθανό να ταυτίζεται με το μικρό κάστρο που βρίσκεται στο λόφο δυτικά του Ακροκορίνθου, γνωστό σήμερα και ως "Πεντεσκούφι".